SALDIRGANLIK NEDİR?
Günlük hayatımızda hepimiz her an saldırganlığa maruz kalabiliyoruz veya başkalarını maruz bırakabiliyoruz. Peki hayatımızda çok sık karşılaştığımız bu kavramı gerçekten tam anlamıyla biliyor muyuz? Saldırganlık aslında nedir? Saldırganlık, fiziksel veya psikolojik olarak kişilerin kendilerine veya çevrelerine öfke gibi düşmanca duygularla kasıtlı davranışlarda bulunmalarıdır. Saldırganlığı tek bir kavram olarak ele almak pek doğru olmaz. Saldırganlığın çeşitleri bulunmaktadır. Peki saldırganlığın çeşitleri nelerdir?
SALDIRGANLIĞIN ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Saldırganlığı nedenlerine göre iki başlıkta ele alabiliriz. Bunlar;
- Düşmanca saldırganlık: Düşmanca saldırganlık kavramı bir kişinin başka bir bireye acı vererek veya yaralamak için öfke gösterilmesi durumudur.
- Araçsal saldırganlık: Asıl amacın acı vermek veya yaralamak olmadan belirli bir amaca ulaşmak için yapılan saldırganlıktır. Örneğin; kendini korumak için yapılan saldırganlık eylemleri.
Saldırganlık deyince herkesin aklına ilk olarak yukarıda da bahsettiğim saldırganlık türleri gelmektedir. Fakat saldırganlık sadece fiziksel güç göstererek gerçekleştirilen bir eylem değildir. Saldırganlık; vurma, itme, şiddet gösterme eylemi yapmadan da karşıdaki bireyin psikolojisine yönelik yapılan bir eylem de olması mümkündür.
SALDIRGANLIĞI ORTAYA ÇIKARAN ETMENLER NELERDİR?
- Yoksulluk
- Eğitim düzeyi
- Bireyin çevresinden ihtiyacı olan desteği alamaması
- Engellenmişlik hissi
- Cinsiyet
- Geçmişte yaşanılan saldırganlık deneyimleri
- Madde ve alkol kullanımı
- Kalabalık ortamlar
SALDIRGAN MI DOĞARIZ? SALDIRGAN MI OLURUZ?
İnsanların neden ve nasıl saldırgan davranışlar gösterdiği konusuna gelince kaşımıza bir tartışma konusu çıkmaktadır. Saldırganlık doğuştan mı gelir, sonradan mı öğrenilir? Bu tartışma konusu çoğu herkesi fikir ayrılığına sürüklemektedir. Fakat çoğu sosyal psikologlar, insanların saldırganlık kapasitesi ile doğduğuna inanmaktadır fakat bu durumun bireyin içinde yaşadığı kültürden etkilenebileceğini savunmaktadırlar. Kültürler arasındaki saldırganlık düzeyleri de karşılaştırıldığında belirgin bir fark olduğu ortaya çıkmaktadır. İşbirliği içinde olup sürekli bir dayanışma ortamı sağlayan kültürlerde saldırganlığın görülme olasılığı daha düşüktür. Fakat daha çok benmerkezci ve bireysel olan kültürlerde ise saldırganlık görülme olasılığı daha yüksektir.
SALDIRGANLIK NASIL ÖĞRENİLİR?
Bu soruyu Psikolog Albert Bandura’nın sosyal bilişsel öğrenme teorisi ile açıklayabiliriz. Bu teori saldırganlığın gözlemleyerek öğrenilebilecek bir eylem olduğunu söylemektedir. Aynı zamanda öğrenme yoluyla saldırganlık yerine başka bir olumlu olayı yerine koymak da mümkün olduğunu ileriye sürmektedir. Bunun gerçekleşmesi için ise yapılması istenilen davranışı ödül yoluyla pekiştirilmesi gerektiği söylenmektedir. Özellikle çocuklarda etkili olan bu öğrenme modeli etraflarında bulunan ebeveynler tarafından şekillendirilir. Çocuklar etrafındaki her şeyi ve herkesi çok dikkatli bir şekilde izlerler. Sonrasında ise dikkatli izlenilen hareketleri hatırlayıp zihinlerinde tutarlar ve bu aşamada ödül ve cezanın etkisi çok büyüktür. Zihinde tutulan bu olayı taklit ederek gerekli motivasyonu da bulduklarında ise davranış olarak dışarıya yansıtırlar. Olayı daha iyi bir şekilde anlayabilmek için Bobo Doll deneyini inceleyelim.
BOBO DOLL DENEYİ:
Bahsettiğimiz gibi Bobo Doll deneyi Alber Bandura tarafından gerçekleştirilen, model alarak öğrenmeyi en iyi şekilde açıklayan deneylerden biridir. Deneyde okul öncesi dönemdeki çocuklar kullanılmıştır. Çocuklar yetişkin bir modeli hacıyatmaz oyuncağını döverken gözlemlemişlerdir. Yetişkin model hacıyatmaz oyuncağına çekiçle vurdu, havaya fırlattı ve tekmeler atarak dövdü ve bunu yaparken de nefret içeren kelimeler kullanarak eylemlerine devam etti. Sonrasında ise çocuklar tek başına aynı odaya bırakıldı. Yetişkin modeli izleyip gözlemleyen çocuklar aynı saldırgan davranışları hacıyatmaza uygulamışlardır. Yetişkin modeli izlemeyen çocuklar ise aynı odaya koyulduğunda hiçbir saldırgan davranışta bulunduğu gözlenmemiştir. Deneyden çıkarabileceğimiz en önemli sonuç; çocuklar çok iyi gözlemcilerdir. Etraflarında olup biten her şeyi iyi de olsa kötü de olsa gözlemleyip taklit etme potansiyelindedir.
ERKEKLER Mİ DAHA SALDIRGANDIR YOKSA KADINLAR MI?
Bu tartışma konusunda önemli olan bir soru vardır fiziksel olarak gerçekleştirilen saldırganlık mı yoksa ilişkisel yolla gerçekleştirilen saldırganlıktan mı bahsediyoruz? Erkeklerin fiziksel saldırganlıkta bulunma ve kavga etme olasılıkları kadınlara oranla daha fazladır. Fakat ilişkisel saldırganlık yani ikili ilişkilerde manipülasyon yoluyla karşısındaki kişiye zarar verme eyleminde bulunma olasılığı kadınlarda daha fazla görülmektedir. Yani saldırganlığın türüne göre cinsiyetin de saldırganlık eylemini etkilediğini söyleyebiliriz.
PEKİ SALDIRGANLIK NASIL AZALIR?
- Spor ve sanata yönelmek
- Ebeveynler tarafından çocukların yaptığı saldırgan davranışlara tolerans gösterilmemelidir. Tolerans göstermek saldırganlığın devamını getiren bir eylem olur.
- Ebeveynler çocuklar için iyi birer model olmalıdır.
- Saldırgan davranışlar ceza ile azaltılmaya çalışılmamalıdır. Ceza kişide ters etki oluşturarak saldırgan ve asi davranışları daha fazla arttırabilir.
- Sosyal olunabilecek uygun alanlar oluşturulmalıdır.
- Gergin ve sinirli olan kişiyle tartışmaya girilmemelidir. Tartışma ortamı kişinin öfkesini ve saldırganlığını arttırmaktadır.
- Olumlu davranış pekiştirilmelidir.
- Kendi kendine konuşarak saldırganlığı azaltmak için kendini sakinleştirici cümleler kurabilirler.
Saldırganlık kavramını ne kadar psikolojik terimlerle açıklamaya çalışsak da hiçbir açıklama saldırganlık davranışını normalleştirmeye yetemez. Bobo Doll deneyinde de gördüğümüz gibi çoğu davranışımızın kökeni ebeveynlerimize dayanmaktadır. Saldırganlık davranışını da azaltmak için öncelikle çocuklara ilk eğitimlerini veren ebeveynlerinin bilinçlendirilmesi gerekir. Ne kadar çok bilinçli ebeveyn o kadar çok umut vaat eden gelecek demektir.
Yazar: Buse Toper
