Depersonalizasyon ve Derealizasyonun Nedenleri
Depersonalizasyon ve derealizasyon, bireylerin kendi kendilerini veya çevrelerini gerçek dışı, yabancı veya alışılmadık bir şekilde deneyimlemeleri olarak tanımlanan psikolojik durumlar olup, genellikle birer dissosiyatif bozukluk olarak değerlendirilirler. Her iki durum da kişinin kendilik algısında ve çevre algısında anlamlı bir değişiklik yaşamasına neden olabilir. İşte bu durumların nedenleri:
1. Stres ve Travma
Depersonalizasyon ve derealizasyonun sık görülen nedenlerinden biri stres ve travmadır. Özellikle büyük travmatik olaylar, kazalar veya uzun süreli stres, bireylerin gerçeklik algısında değişikliklere yol açabilir. Bu tür deneyimler, bireylerin psikolojik savunma mekanizmaları olarak depersonalizasyon ve derealizasyon yaşamasına neden olabilir. Bu durumlar, travmanın etkilerini hafifletmeye veya duygusal acıyı azaltmaya yönelik bir strateji olarak ortaya çıkabilir.
2. Anksiyete ve Panik Ataklar
Yüksek düzeyde anksiyete ve panik ataklar, depersonalizasyon ve derealizasyon semptomlarının ortaya çıkmasına katkıda bulunabilir. Panik ataklar sırasında yaşanan yoğun korku ve kaygı, bireylerin kendilerini veya çevrelerini gerçek dışı hissetmelerine neden olabilir. Anksiyete bozuklukları da benzer şekilde, kişinin gerçeklik algısında bozulmalara yol açabilir.
3. Bilişsel ve Duygusal İşleyiş Bozuklukları
Bilişsel ve duygusal işleyiş bozuklukları, depersonalizasyon ve derealizasyonun nedenleri arasında yer alır. Özellikle bilişsel çarpıtmalar, bireylerin kendilik algısını ve çevre algısını etkileyebilir. Örneğin, aşırı eleştirel düşünceler veya kendini değersiz hissetme gibi duygusal durumlar, bu tür deneyimlerin yaşanmasına neden olabilir.
4. Psikoaktif Maddeler ve İlaçlar
Psikoaktif maddeler ve bazı ilaçlar, depersonalizasyon ve derealizasyon semptomlarına yol açabilir. Alkol, uyuşturucu maddeler veya bazı reçeteli ilaçlar, beyin kimyasallarını etkileyerek gerçeklik algısında değişiklikler yapabilir. Bu durumlar, bireylerin kendilerini veya çevrelerini gerçek dışı hissetmelerine neden olabilir.
5. Dissosiyatif Bozukluklar
Dissosiyatif bozukluklar, depersonalizasyon ve derealizasyonun temel nedenlerinden biridir. Dissosiyatif bozukluklar, bireylerin kendilik algısında ve gerçeklik algısında bozulmalar yaşamasına yol açabilir. Depersonalizasyon ve derealizasyon, dissosiyatif bozukluklar içinde yer alan semptomlar olarak görülür ve genellikle diğer dissosiyatif belirtilerle birlikte ortaya çıkar.
6. Travmatik Beyin Yaralanmaları ve Nörolojik Sorunlar
Beyin yaralanmaları ve bazı nörolojik sorunlar, depersonalizasyon ve derealizasyonun nedenleri arasında olabilir. Beyin travmaları, nörolojik hastalıklar veya beyin fonksiyonlarındaki değişiklikler, bireylerin gerçeklik algısında bozulmalara yol açabilir. Bu tür nörolojik durumlar, depersonalizasyon ve derealizasyon semptomlarını tetikleyebilir.
7. Psikolojik Yük ve Tükenmişlik
Aşırı psikolojik yük ve tükenmişlik, depersonalizasyon ve derealizasyon semptomlarını tetikleyebilir. Yoğun iş yükü, uzun süreli stres veya duygusal tükenmişlik, bireylerin kendilerini veya çevrelerini gerçek dışı hissetmelerine neden olabilir. Bu durumlar, kişinin psikolojik sınırlarını zorlayarak dissosiyatif belirtilerin ortaya çıkmasına yol açabilir.
8. Kültürel ve Sosyal Faktörler
Kültürel ve sosyal faktörler de depersonalizasyon ve derealizasyon üzerinde etkili olabilir. Sosyal izolasyon, kültürel normlara uyumsuzluk veya toplumsal baskılar, bireylerin kendilik ve çevre algılarında değişikliklere neden olabilir. Bu tür sosyal etmenler, bireylerin psikolojik durumlarını etkileyerek dissosiyatif belirtilerin ortaya çıkmasına katkıda bulunabilir.
Depersonalizasyon ve derealizasyon, çeşitli psikolojik ve biyolojik etmenlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkabilen karmaşık durumlar olup, bireylerin gerçeklik algısında anlamlı değişikliklere neden olabilir. Bu durumların anlaşılması ve tedavi edilmesi, genellikle psikoterapi, ilaç tedavisi ve yaşam tarzı değişikliklerini içeren bir yaklaşım gerektirir.
Dünyaya Bir Sis Bulutunun Ardından Bakmak
Depersonalizasyon ve Derealizasyon Nedir? Daha önce hiç kendinizden ve içinde bulunduğunuz ortamdan koptuğunuzu hissettiniz mi? Sanki ruhunuz bedeninizin dışına çıkmış da kendi bedeninize bakıyormuşsunuz gibi, bedeninizdeki uzuvlar sanki sizin değilmiş gibi, anne babanızı dahi tanımıyormuşsunuz gibi, o ortama ait değilmişsiniz gibi, bir film karesinin içinde yer alıyormuşsunuz gibi hissederek dehşete düştüğünüz oldu mu? Travmalar, yoğun stres durumları, panik atak, kaygı anlarında kişiler adeta vücudu kendi vücudu değilmiş, gerçek dışı bir ortamdaymış gibi hissetmeye başlar. Sanki kendine dışarıdan bakıyordur, kendine ve ortama yabancılaşmıştır. Kişinin kendi bedenine yabancılaşmasına “depersonalizasyon” denirken, içinde bulunduğu ortama yabancılaşmasına ise “derealizasyon” denir. Bu iki yabancılaşmayı deneyimleyen kişilere bu durum oldukça korkutucu ve dehşete sürükleyici gelebilir ‘ya yeniden yaşarsam’ deyip kişinin kaygısını artırabilir.
Depersonalizasyon ve Derealizasyon Nasıl Ortaya Çıkar
Bu konu hakkında teoriler ve gözlemler mevcut. Depersonalizasyon ve Derealizasyon Nedir? Beyinle ilgili ölçüm metotlarının kısıtlı olması nedeniyle neyin üzerinde bilmediğimiz daha pek çok şey var. Bu yabancılaşmalar ile ilgili iki yaklaşımdan bahsedebiliriz?
1) Bizi Zorlayan Büyük Bir Stres Yükü
Stres dolu zamanlarda beynimize belirgin bir yük yüklenmesi olur. Bizi güç bir durumun içerisinde bırakan bu yüke karşılık organizmamız da kendini kapatarak korumaya çalışır. Bizler tehdit edici olaylardan uzaklaşıp kendimizi emniyetli alanda bulundurma ihtiyacı içerisindeyizdir.
Bu yüzdendir ki benliğimize zarar verme ihtimali olan, tehdit unsuru olabilecek kişilerden ve olaylardan oldukça uzak durmaya meyilliyizdir. Bunu başaramadığımızda ise stresle karşı karşıya kalırız bunun da bir yan etkisi olarak kendimize ve ortama yabancılaşma söz konusu olabilir.
2) Korku Mekanizmasının Aktive Olması
Beynin korku mekanizmasının aktive olmasıyla oluşan bedensel uyarılmanın bir yan etkisi olarak ortaya çıkarlar. Bu korku merkezi etkilendiğinde savaş-kaç adı verilen mekanizma baş gösterir ve kendimizi korumaya çalışırız. Bizler netliğin olduğu yerlerde bulunmayı arzu ederiz, belirginliğin olmadığı durumlarda korku duygusu tüm bedenimizde cevelan eder.
Depersonalizasyon ve Derealizasyon Belirtileri Nelerdir?
- Kendine yabancılaşma ve kendini dışarıdan izliyormuş hissine sahip olunur. ‘Kendimi biliyorum ama içinde bulunduğum bedeni hissetmiyorum’…
- Benliğinin yok olduğu inancına sahip olunur. ‘Hiç kimseyim’, ‘ben yokum’…
- Rüyada, farklı bir ülkede, uzayda yürüyormuş, bir film sahnesindeymiş gibi hissedilir.
- Bedensel duyum ve dış dünyayla ilgili olan duyumlarda bozulma meydana gelir.
- Dünyaya bir sis bulutunun ardından bakılıyor gibidir.
- Düşünce ve duygulara yabancılaşılır.
- Anıların, geçmişteki yaşantıların kendine ait olmadığı hissedilir.
Hangi Durumlarda Gözlemlenir
Ağır travmalar sonrasında, ciddi psikiyatrik hastalıklarda (şizofreni), halüsinasyona neden olan uyuşturucu madde kullanımında, nörolojik bozukluklarda ortaya çıkabilirler. Depersonalizasyon ve Derealizasyon Nedir? Yaşanılan bu durumun sebebi panik, kaygı, yoğun stres ise yaşanılan durum genellikle kısa süreli ve geçicidir; bu durumların şiddeti azaldığında yabancılaşmalar da gitgide azalır ve yok olmaya yüz tutar.
Yaşadığım şey yoğun kaygı ve stresle mi alakalı? Ağır psikiyatrik bir bozukluğum mu var? Nörolojik bir problem mi var? Bunun ayrımını doğru şekilde yapabilmek için kişi detaylı bir tıbbi tetkikten geçmelidir. Bedensel, nörolojik bir sorun değilse gerekli mercilerle iletişime geçmek isabetli olacaktır.
Baş Etme Yolları Nelerdir?
- Dikkatinizi şu ana verin. Kendinizle ve içinde bulunduğunuz ortamla temasa geçin, nefes alışverişlerinize, dış dünyaya odaklanın.
- İçinde bulunduğunuz ortamı detaylı olarak kendinize anlatın “Şu an karşımda ahşaptan yapılma bir sandalye var, üzerinde puantiyeli bir minder bulunuyor.” Ne görüyorsanız boyutlarıyla, biçimleriyle, şekilleriyle tüm detaylarıyla anlatın. Duyduğunuz sesler varsa bunlara dikkatinizi verin “Bulunduğum yerde yoğun bir trafik sesi var, onun yanında kuşların ötüşünü de duyabiliyorum.” Bunu yaptığınızda dikkatinizi tamamen şimdiki zamana vereceğinizden kaybolmuşluk hissinden kopup âna dönüş yapacaksınız.
- Stres yönetimi konusunda bilgi sahibi olun.
- Geçmişte yaşanmış travmaların açığa çıkarılması ve çözülmesi için destek alın
Yazar: Firdevs Vuslat ÇELEBİ