Erteleme Alışkanlığınızdan Nasıl Kurtulursunuz?
Ertelemenin bir çeşidi: Savsaklama
Erteleme alışkanlığı her zaman zararlı bir şey değildir. Hatta hayatımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Acil bir işimiz çıktığında halihazırda uğraştığımız işi daha sonra devam etmek için bir kenara koymak akıllıcadır. Ertelemenin bir çeşidi olan savsaklama ise çoğu zaman bize zarar verir.
Her erteleme bir savsaklama değildir fakat her savsaklama bir ertelemedir. Savsaklama “Belirli bir sebebi olmaksızın bir işi isteyerek geri bırakmak, geciktirmek, umursamamak, ertelemek, sallamak, ihmal etmek.”(TDK) olarak tanımlanmaktadır. Erteleme alışkanlığı Burada dikkat edilmesi gereken “Belirli bir sebebi olmaksızın” kısmıdır. Hemen harekete geçmemiz gerektiğini biliriz fakat kasıtlı olarak (ve kendimizi rahatlatmak için türlü bahaneler üreterek) o işle değil, başka bir şeyle ilgileniriz.
Savsaklama ve Baş Etme Yolları
“Yarın hallederim.”, “Daha çok zamanım var.”, “Pazartesi başlarım.” Bu sözler size tanıdık geliyor mu? Belirli bir sürede tamamlamanız gereken bir işi hep son günlere mi bırakıyorsunuz? Kendi kendinize “Bu pazartesi diyete/spora/yürüyüşe/kitap okumaya başlayacağım!” deyip yapamadığınız oldu mu? Kendimize böyle sözler verdiğimizde çoğu zaman o “yarın” ya da o “pazartesi” hiç gelmez. Hep bir sonraki zamana ertelenir. Erteleme alışkanlığı Bu erteleme ne kadar sıklıkla ve ne kadar fazla konuda yaşanırsa kendimize olan güvenimiz o kadar zedelenir. O işe başlayacağımıza dair inancımız azalır.
Bizi uzun vadeli hedeflerimize ulaştıracak küçük adımları atmayarak hayatı, mutluluğumuzu erteliyoruz. Peki neden? Ve bu alışkanlığımızdan nasıl kurtulabiliriz?
Neden Savsaklarız?
İlk atalarımız, eylemlerinin hemen sonuç aldığı ve daha kısa vadeli düşünmeleri gereken bir çevrede yaşamışlardır. Bu yüzden beynimiz, hemen elde edilebilecek ödülleri tercih edecek şekilde evrimleşmiştir. Modern dünyada ise ileride tamamlanacak bir iş ya da varılacak bir hedef için bugünden çalışmamız gerekir. Bu hedef iyi bir üniversite kazanmak, başarılı bir kariyere sahip olmak veya yaza fit girmek olabilir. Erteleme alışkanlığı. Bunların hayalini kurmak bize iyi hissettirir. Şimdiki zamana odaklandığımızda ise beynimiz, bu uzun vadeli hedeflerimize hizmet edecek zahmetli yollardan geçmektense o an haz verecek aktivitelere yönelir.
Savsaklamanın bir diğer önemli nedeni, yapmamız gereken ama yapmak istemediğimiz bir iş ile karşı karşıya kaldığımızda hissettiğimiz olumsuz duygulardan kurtulma isteğimizdir. Örneğin bir meslek sahibi olmak için girdiğiniz üniversite bölümünde sevmediğiniz bir dersin finaline çalışmak size sıkıcı gelebilir. Erteleme alışkanlığı. Böyle bir durumda o sıkıntıdan kurtulmak için sosyal medyada gezinmeye, dizi/film izlemeye, bilgisayar oyunu oynamaya yönelebilirsiniz. Böylelikle olumsuz duygulardan kurtulursunuz. Bu geçici ödüllendirme, savsaklama davranışınızın pekişmesine sebep olur.
“Yarın yaparım”
Yapmamız gereken bir işi neden yarına ya da “Pazartesiye erteleriz? Birincisi, o işi yapmayacak olmamız bizde geçici bir rahatlamaya sebep olur. Şu an harekete geçmemizi gerektiren bir şey yoktur. İkincisi, olumlu bir karar almışızdır. Pazartesi spora başlayacak ya da yeni yılda daha çok kitap okuyarak kendimizi geliştireceğizdir. Kendimizi bu faaliyetleri yaparken hayal etmek keyiflidir. İleri bir zamandaki ruh halimizi tahmin ederken şimdiki zamanı referans alırız [bu olguya Bugüncülük (Presentism) denir]. Bu yüzden hayal kurarken, o gün geldiğinde, o iş için şu an olduğu gibi motive olacağımız yanılgısına kapılırız. Fakat o “Pazartesi” “şimdi” olduğunda yine kısa vadeli ödülleri tercih ederiz.
Kendi kendini sabote etmek
Bazen kişi, özsaygısını korumak için işini savsaklayabilir. Bir ödevi teslim etmeniz için bir ayınız olduğunu düşünün. Ödevi son güne bırakırsanız, bu benliğiniz için bir kazan-kazan durumuna dönüşebilir. Eğer bir gün içerisinde hazırladığınız ödev geçer not almazsa bu hoş görülebilir bir durumdur, çünkü olması gerekenden daha az zamanda hazırlamışsınızdır. Eğer iyi bir not alırsanız, bir ay süre verilen ödevi bir günde tamamlayarak olağanüstü bir başarı göstermişsinizdir. Yani bu strateji ile başarısız olduğumuzda kendimizi suçlamaz, başarılı olduğumuzda da övünürüz.
Erteleme Alışkanlığını Önlemek için 5 İpucu
1. Savsaklamanın Zararlarının Farkına Varın
Araştırmalar sık sık savsaklama davranışı gösteren insanların genel başarı düzeylerinin düşük olduğu, daha fazla olumsuz duygu hissettikleri ve daha fazla sağlık sorunu yaşadıklarını göstermiştir. Savsaklamanın daha genel ve açık zararı ise hedeflerimize ulaşmamızı engellemesidir.
Savsaklamanın bize nelere mal olduğunu fark etmek, bu alışkanlıkla baş etmek için iyi bir adım olabilir. Savsakladığınız işleri, o işi savsaklamanın size nelere mal olduğunu ve zamanında yapsaydınız ne gibi faydaları olabileceğini not alın.
2. Savsaklamaya Başladığınız Anı Fark Edin
Önümüzdeki iş ile ilgili olumsuz duygular hissetmeye başladığımızda bu duygulardan kurtulmak için bize hemen haz verecek aktivitelere yöneldiğimizi söylemiştim. Bu, çoğu zaman otomatik bir şekilde olur. Sıkıcı olduğunu düşündüğünüz bir ödev üzerinde çalışırken kendinizi bir anda sosyal medyada bulabilirsiniz. İşinizi bıraktığınızı sonradan fark eder ve pişmanlık yaşarsınız. Bunun önüne geçmek için kendinize bir hedef belirleyin(Bunu sadece düşünmektense yazmanız daha faydalı olacaktır): “Bundan sonra bir işle ilgili olumsuz duygular hissetmeye başladığımda sadece duracağım ve kendi kendime bu işi savsaklamayacağımı söyleyeceğim.”
3. Uydurduğumuz Tipik Bahaneler
Savsaklamaya meyilli olduğumuzda kendi kendimize söylediğimiz bazı bahaneler vardır. Bu bahaneleri genelde suçluluk hissetmemek için uydururuz. Bunlar “Bu iş aslında o kadar da önemli değil.” veya “Teslim tarihine daha çok var.” gibi cümleler olabilir. Bir işi nedensizce ertelerken ürettiğiniz tipik bahaneleri not alın. Bu bahaneler sizin için uyarı işaretleridir. Bir daha aklınızdan böyle bir düşünce geçince sadece durun ve bu düşüncenin ne kadar mantıklı olduğunu sorgulayın. Önceki deneyimlerinizi hatırlayın. Aklınızdan geçen düşünceyi yazmak, sorgulamanıza yardımcı olacaktır.
4. Başlamanın Gücü
Önümüzdeki iş bize olduğundan çok daha zor ve zahmetli gelebilir. Bu da başlamamızı zorlaştırır. Fakat bilmemiz gereken bir şey var ki; bir işe başladığımızda o işle ilgili algımız değişir. Başlamadan önce duyduğumuz olumsuz duygular azalır. Bu yüzden başlamak, en önemli adımlardan biridir.
Başlamayı kolaylaştırmanın bir yolu, yapacağımız aktiviteyi küçük adımlara bölmektir. Çoğu zaman önümüzdeki işe başlamayı değil o işi bitirmeye odaklanırız. Küçük adımlara bölmek ve ilk adıma odaklanmak başlamayı kolaylaştırır.
5. Dikkat Dağıtıcılardan Kurtulun
Başlamak tek başına yeterli değildir. Başladıktan bir süre sonra yine olumsuz duygulara kapılabilir, başka aktivitelere yönelebilirsiniz. Bunun önüne geçmek için çalıştığınız ortamın sessiz olması, akıllı telefonunuzun başka bir odada olması vb. önlemler alabilirsiniz. Kontrolünüz dışında olan dikkat dağıtıcılar için ise hedefler belirleyin ve bu hedefleri yazıya dökün. Örneğin: “Eğer arkadaşlarım arar ve beni dışarıya davet ederlerse onlara şu an müsait olmadığımı söyleyeceğim.”
Kitap Önerileri
Savsaklama davranışı ve bununla baş etme yolları ile ilgili daha fazla şey okumak isterseniz bu kitaplara bakabilirsiniz:
- Prokrastineyşın – Timothy A. Pychyl
- Erteleme Sanatı: Oyalanma, Savsaklama ve Kaytarma Rehberi – John Perry
- Motivasyon Rehberi: Erteleme, Bağımlılık ve Tembellik Psikolojisi – Roman Gelperin
- Atomik Alışkanlıklar – James Clear
- Pürdikkat – Cal Newport
Önemli Bir Son Söz
Uzun süredir sıklıkla işlerinizi savsaklıyorsanız bu alışkanlığınızdan kurtulmak kolay olmayacaktır. Savsaklama davranışının ironik yanı şudur; ondan kurtulmak için yapacaklarınızı da savsaklayabilirsiniz. Bu blog yazısının amacı, kısaca bu davranışı tanıtmak ve bazı baş etme yolları sunmaktır. Bu tavsiyeler birer sihirli değnek değildir ve bir kere uygulamanız ile sorununuzu çözmez. Hatta bu tavsiyelerin hiçbiri size göre olmayabilir. Savsaklama davranışınızın altında, bu yazıda kısaca açıklananlardan başka nedenler yatıyor olabilir. Farklı kaynaklardan araştırma yapmanız ve gerektiğinde bir uzman yardımı almanız faydalı olacaktır.
Yazar: Oğuzhan ALATAŞ